Ostrogi piętowe ( z łac. calcar canei) to schorzenie o charakterze zwyrodnieniowym w okolicy guza kości piętowej. W wyniku powtarzających się przeciążeń i mikrourazów czy zaburzeń biomechanicznych, dochodzi do stopniowej degeneracji, objawiającej się powstawaniem wyrośli kostnych.

Ostrogi piętowe prowokują silne dolegliwości w obrębie podeszwowej części stopy, przede wszystkim w rejonie przyśrodkowym. Ból pojawiać się może przy każdym kroku, a pacjenci opisują go jako kłucie igłami, co istotnie zaburza sposób poruszania się. Początkowo nasilenie objawów następuje po nadmiernym obciążeniu, ustępując po odpoczynku. Natomiast bardziej zaawansowane stadia charakteryzują się występowaniem bólu również w spoczynku czy w nocy.

Leczenie ostrogi piętowej opiera się przede wszystkim na metodach zachowawczych, które w wielu przypadkach okazują się wystarczające i skuteczne. Dobra diagnoza pozwala na dobór odpowiednich metod i zmniejszenie ryzyka nawrotu. Czasami jednak konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna, polegająca na oczyszczeniu okolicy guza piętowego. Należy pamiętać, iż metody zachowawcze, pod postacią indywidualnej terapii i ćwiczeń, zalecane są również po zabiegach chirurgicznych.

Czym właściwie są ostrogi piętowe?

Ostrogi piętowe w języku medycznym określane są entezopatiami. Aby lepiej zrozumieć to określenie wyjaśnić należy czym jest enteza. Enteza to miejsce, w którym ścięgno, więzadło czy torebka stawowa przyczepiają się do kości. Funkcją entezy jest rozpraszanie energii generowanej na granicy dwóch sąsiadujących tkanek (ścięgno-kość), które charakteryzują się różną elastycznością. By móc w jak najlepszym stopniu spełniać swoją rolę, ścięgna przyczepiają się pod różnym kątem do tkanki kostnej (najczęściej jest to maksymalnie ostry kąt). Zdarza się jednak, iż w bardziej ruchomych strefach entez, w niektórych ustawieniach kości ścięgno zmienia kąt i wówczas generowane są bardzo duże siły próbujące „oderwać” ścięgno od kości (im mniejszy kąt tym większe siły działają na strefę entezy).

Jeśli wiemy już czym są entezy, to przejdźmy do terminu entezopatii, który określa każdą patologię w obrębie entezy. Najczęstszym czynnikiem osłabiającym strukturę ścięgna czy więzadła są uszkodzenia włókien kolagenowych, w wyniku powtarzających się mikrourazów bądź jednego większego urazu. Kontrowersje budzi stan zapalny, który jest obserwowany w przebiegu entezopatii. Coraz więcej badaczy skłania się ku temu, iż jest on konsekwencją uszkodzenia włókien kolagenowych i świadczy o rozpoczęciu procesu naprawczego tkanek. Mechanizm powstawania entezopatii można przedstawić w następujący sposób:

1. uraz/ mikrourazy
2. uszkodzenie włókien kolagenowych
3. reakcja zapalna
4. degeneracja ścięgna/więzadła
5. nieprawidłowy proces gojenia się tkanek (pacjent funkcjonuje z bólem, nie eliminując czynników sprawczych)
6. powstawanie blizn (blizny ograniczają możliwości danej struktury, zmniejsza się odporność i wytrzymałość na obciążenia)
7. zwiększone ryzyko powtórnego uszkodzenia struktur ścięgna/ więzadła

Ostroga piętowa dolna - lokalizacja zmian obejmuje dolną i dolno-przyśrodkową część guza piętowego.

Ostroga piętowa górna - lokalizacja zmian obejmuje tylną bądź tylno-górną część kości pięty. Zwapnienie jest najczęściej wynikiem niewyleczonego (przewlekłego) zapalenia ścięgna Achillesa.

Przyczyny powstawania ostrogi piętowej

Dotychczasowe badania nad ostrogami piętowymi wskazują, iż etiopatogeneza nie jest do końca poznana. Jedną z przyczyn jest prawdopodobnie przewlekłe przeciążenie w obrębie struktur okolicy kości piętowej.

Wśród czynników predysponujących do wystąpienia ostrogi piętowej wymienia się:

• płeć (częściej kobiety)
• długotrwała praca siedząca
• wiek (najczęściej osoby w przedziale wiekowym 40-60 r.ż.
• nadwaga
• zaburzenia biomechaniczne w obrębie kończyny dolnej
• płaskostopie
• nieodpowiednio dopasowane obuwie
• powtarzające się sytuacje nadmiernego przeciążania stopy
• ograniczenie zakresu ruchomości w kierunku zgięcia grzbietowego w stawie skokowo-goleniowym

Objawy

Głównym objawem ostrogi piętowej jest ból, zlokalizowany na podeszwowej stronie stopy. Ból ten opisywany jest jako kłujący, ostry, pulsujący albo tępy. Dodatkowo pojawia się sztywność stopy oraz niewielki obrzęk i zaczerwienienie w okolicy pięty. Objawy te określane są mianem „bólu pierwszego kroku” gdyż jego największe nasilenie obserwowane jest po przebudzeniu, przy pierwszych krokach. Nasilenie dolegliwości bólowych obserwuje się także:

• po nadmiernym obciążeniu stopy,
• przy dłuższym chodzeniu po twardym podłożu
• po chodzeniu w źle dobranym obuwiu
• pod koniec dnia
• podczas wchodzenia po schodach
• podczas stania na palcach

Występowanie i nasilenie dolegliwości bólowych warunkowane jest okresem choroby. W początkowej fazie ostroga potrafi nie dawać żadnych dolegliwości bólowych. Stopniowo w miarę narastania problemu, pojawiają się pierwsze bóle, ale tylko po nadmiernym obciążeniu stopy. Na tym etapie odpoczynek, istotnie zmniejsza nasilenie bólu lub całkiem go redukuje. W późniejszym stadium, dolegliwości mogą występować przewlekle, niezależnie od aktywności czy obciążania stopy. W tej fazie, ból najczęściej charakteryzuje się również dużo większym nasileniem.

Postępowanie lecznicze  

Postępowanie obejmuje metody zachowawcze, pod postacią fizjoterapii, farmakoterapii oraz iniekcji osoczem bogatopłytkowym, a w przypadkach niereagujących na leczenie zachowawcze, wskazane jest leczenie operacyjne, zarówno klasyczne jak i małoinwazyjne.

Leczenie farmakologiczne opiera się na :

• niesteroidowych lekach przeciwzapalnych
• iniekcjach kortykosteroidami

Coraz większą popularnością cieszą się iniekcje osoczem bogatopłytkowym, które charakteryzują się silnym działaniem regeneracyjnym. Czynniki wzrostu obecne w osoczu, poprzez stymulację procesów odbudowy, wpływają korzystnie na regenerację oraz redukcję dolegliwości bólowych.

Bardzo ważnym elementem leczenia jest fizjoterapia, która obejmuje zarówno zabiegi fizykoterapeutyczne, jak i ćwiczenia i indywidualną terapię. Prowadzona fizjoterapia poprzedzona powinna być oceną biomechaniczną, gdyż ostrogi piętowe mogą być wynikiem wad stóp, zaburzonego wzorca chodu czy ograniczeń ruchowych w obrębie stawów kończyn dolnych. Wówczas konieczne okazuje się postępowanie korekcyjne, a także dobór indywidualnych wkładek ortopedycznych, w celu korekcji wady oraz odciążenia struktur najbardziej obciążonych, tj. rozcięgno podeszwowe.

Postępowanie fizjoterapeutyczne w leczeniu ostrogi piętowej powinno być kompleksowe i ukierunkowane na przyczynę. Tylko działanie przyczynowe przyniesie długotrwałe efekty. Zastosowanie w leczeniu fizjoterapeutycznym znajdują zabiegi fizykalne, o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym:

Zabiegi fizykalne stosowane w leczeniu ostrogi piętowej

• fala uderzeniowa

• laseroterapia
• krioterapia
• magnetoterapia
• ultradźwięki

Kolejnym, często kluczowym, etapem leczenia jest indywidualna terapia, obejmująca:

• terapię manualną
• terapię tkanek miękkich
• ćwiczenia – przede wszystkim są to ćwiczenia rozciągające, wzmacniające i ćwiczenia propriocepcji
• autoterapię - samodzielnie wykonywane przez pacjenta ćwiczenia i mobilizacje.

Przedstawione powyżej techniki wykorzystywane są przede wszystkim w obrębie struktur tylnej taśmy kończyny dolnej oraz rozcięgna podeszwowego. To właśnie te struktury wykazują najczęściej patologie, pod postacią wzmożonego tonusu mięśniowego czy ograniczeń ruchomości i przesuwalności tkanek.

W przypadku braku efektów po leczeniu zachowawczym, konieczne może okazać się wdrożenie metod operacyjnych. Zabiegi polegają na usunięciu wyrośli kostnych (tzw. osteofitów) oraz oczyszczeniu okolicy guza piętowego. Tradycyjne metody operacyjne wiążą się z otwarciem powłok na szerokim odcinku i rozległym uszkodzeniu tkanek miękkich, co wydłuża powrót do sprawności po zabiegu. W związku z tym, coraz większą popularnością cieszą się innowacyjne metody leczenia, o mniejszej inwazyjności. Jedną z nowszych metod leczenia małoinwazyjnego jest zabieg z wykorzystaniem elektrody bipolarnej, polegający na ostrzykiwaniu i przebijaniu rozcięgna podeszwowego w kilku miejscach, w celu pobudzenia procesów tworzenia nowych naczyń krwionośnych. W wyniku poprawy krążenia, przyśpieszeniu ulegają procesy regeneracyjne, a objawy chorobowe ustępują.

Autor: mgr. Katarzyna Kumor fizjoterapeuta

Bibliografia:

• Zbigniew Czyrny, Obraz USG i histologiczny entezopatii w obrębie pięty, czyli co to są „ostrogi piętowe” i co z tego wynika
• Natalia Twarowska, Agnieszka Niemierzycka, Efektywność stosowania ultrasonoterapii i terapii manualnej w leczeniu zachowawczym ostrogi piętowej – badanie pilotażowe, Postępy rehabilitacji, 2, 2016